Aydın Hakkında

Ege Bölgesi, Türkiye'nin tarım, sanayi, dış ticaret ve turizm faaliyetlerinin yoğun olarak bulunduğu, ekonomisi en gelişmiş bölgelerden birisidir. Bu bölgenin içinde, verimli toprakları ve elverişli iklimiyle öne çıkan Aydın ili, tarih boyunca ticaret yolları üzerinde önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Anadolu'nun batısında, Ege Bölgesi'nin güneybatı kesiminde konumlanan Aydın, kıyı Ege bölümünde yer alır ve kuzeyinde İzmir ve Manisa, doğusunda Denizli, güneyinde Muğla ile çevrilidir. Ancak, bölgenin birinci derecede deprem bölgesi olması nedeniyle, zaman zaman yıkıcı depremlere maruz kalmıştır.

Tarihçe¹

Uygun iklimi ve verimli toprakları nedeniyle "Medeniyetler Vadisi" olarak anılan Büyük Menderes Havzası, tarih boyunca yerleşime sahne olmuş ve güçlü bir kültürel gelişime sahne olmuştur. Peschlow'un Vesparkam Dağları'nda bulduğu kaya resimleri sayesinde tarihini M.Ö. 10.000 yıl öncesine kadar götürebilmek mümkün olmuştur. Aydın ili bu geniş tarih perspektifinde önemli bir rol oynamaktadır.

Aydın'da geçmişe ilişkin çok sayıda höyük ve yerleşim yeri bulunmuştur. Bunlardan en önemlisi, bugün de kent sınırları içerisinde varlığını sürdüren Dedekuyusu adıyla bilinen Deştepe höyüğüdür. Bu mezarlardan elde edilen bilgilere göre yerleşim milattan önceki 4500 yılına kadar uzanmaktadır. Araştırmacılar, Ege ve İç Anadolu'yu incelerken Aydın'a dair ilk tarihi referansların Hitit kaynaklarında bulunduğu iddia edilmektedir. Hititlere göre batıda "Seha" adında bir nehir ve bu nehrin suladığı bir vadiden yani Büyük Menderesten söz edilmektedir. Seha'nın kuzeyindeki topraklara "Luka" diyarı adını vermektedler. Hitit kaynaklarına göre Apasa Efes'in, Milavanda Miletos'un, Pariyana Priene'nin, İlyanda Alinda'nın, Waliwanda ise Alabada'nın adıydı. Daha sonra bölge, Ege kıyılarına denizden, doğudan ve kuzeyden değişik kavimler tarafından işgal edilmiş ve bu durum bölgede birçok kavmin gelişmesine yol açmıştır.

Tralleis bu günkü Aydın, Antik Çağ Yazarlarından Strabon’a göre Argoslu ve Trakyalı Kavimlerce kurulmuştur. İ.Ö. 8. ve 7.yüzyıllarda Batı Anadolu’ya Trakya’dan göç eden Kuzey kavimleri, iç Batı Anadolu ve Menderes Vadisine kadar yayılır. Nysa ve Magnesia gibi kentlerin bu kavimler tarafından kuruldukları ve daha önceki adı Atria olan Aydın’ı da onardıkları bilinmektedir. M.Ö. 400’de Spartalılar Aydın ve çevresini Perslerden almaya çalıştılar fakat başaramazlar. Tarihte ilk defa Spartalı General Thipron’un M.Ö. 400 yıllarında Perslere karşı giriştiği bağımsızlık savaşı sırasında anılan kent, M.Ö. 344’de Büyük İskender tarafından Pers egemenliğinden kurtarılan daha sonra Hellenistik Krallıklar arasında sık sık el değiştiren, Roma İmparatoru Neron döneminin sonuna kadar “Ceasarec” adıyla anılan Aydın, M.S. 1.yüzyılda “Tralleis” adıyla anılmaya başladı. Tralleis M.Ö. 260’da Magnesia Savaşlarından sonra da Bergama Krallarının eline geçer.

 

[1] https://aydin.ktb.gov.tr/TR-64356/tarihce.html

                                 Resim 1 Tralleis -Üçgözler

 

M.Ö. 129’da Roma İmparatorluğu’nun Asya Eyaletine bağlanan Tralleis, Pantus Kralı Mithridates Eupatoria’nın Roma Egemenliğine başkaldırmasıyla M.Ö. 88’den itibaren 4 yıl süreçle Pontusluların yönetiminde kaldı. M.Ö. 84’de tekrar Roma’ya bağlanan kent, M.Ö. 26’da şiddetli bir depremden hasar gördü. İmparator Augustus’un yardımıyla onarıldı. İsmi Caesarea olarak değiştirildi. Bölgede başta Tralleis olmak üzere, Aphrodisias, Miletos, Alinda, Alabanda, Nysa, Magnesia, Amyzon, Panionion, Neopolis, Mastaura, Antiokya, Gerga, Akharaka, Harpasa, Piginda, Orthosia, Phygela gibi önemli Antik Kentler kurulmuştur. Bizans egemenliğindeyken piskoposluk merkezi olan kent 12.yüzyılda Türk’lerin eline geçti.

Aydın Kenti 1282’de Menteşe Bey tarafından alınarak Menteşeoğulları topraklarına katılmıştır. Türkler, Ch. Texier’in belirttiği gibi mevkiinin korunaklı ve güzel olması nedeniyle şehrin adını Güzelhisar olarak değiştirmişler ancak Tralleis’de oturmayıp kentin güney eteğindeki Nekropol üzerinde yeni bir şehir kurmuşlardır. Güzelhisar daha sonra Aydınoğulları idaresine geçmiş ve 1426’da II.Murat tarafından Osmanlı topraklarına katılan kent Anadolu eyaletine bağlı bir sancak olur. Batı Anadolu’nun önemli bir kültür merkezi olan Aydın 16.yüzyıl sonlarında bir çok ayaklanmalara sahne olur. II.Mahmut döneminde Müşirlik, Tanzimat’tan sonra eyalet, 1867’de ise vilayet olur. Anadolu’nun ilk demiryolu Aydın-İzmir arasında yapılıp işletmeye açılır. 27 Mayıs 1919’ta Yunanlılar tarafından işgal edilir, 30 Haziran 1919’da geriye alınan kent tekrar işgal edilir. Kent 7 Eylül 1922 yılında işgalcilerden kurtarılır.

Güzelhisar adı XVII. yüzyıla kadar kullanılmış, ancak Anadolu Eyaletinde diğeri Menemen’in kuzeyinde olmak üzere aynı isimli iki şehrin bulunması ve herhangi bir karışıklığa meydan verilmemesi için Aydın Sancağında, Aydın Sancağındaki anlamında “Aydın – Güzelhisarı” veya “Güzelhisarı – Aydın” denilmiştir. Bu isim XIX. yüzyılın sonlarına kadar kullanılmış, giderek Güzelhisar düşmüş Aydın revaç bulmuştur. Aydınlılar altı yüzyıllık “Güzelhisar” ismini bir vefa örneği olarak Aydın’ın bir mahallesinin adında yaşatmaktadırlar. Güzelhisarı Aydın 1811’de sancak, 1826’da da yeni yapılanan Aydın Eyaletinin merkezi olmuştur.

Aydın'daki Antik Şehirler;

TRALLEİS              : Aydın’ın bir kilometre kuzeyinde Topyatağı mevkiindedir. Oldukça eski bir geçmişi olan Tralles antik kenti M.Ö.400 yıllarında tarih sahnesinde görülmektedir.

PANİONİON          : Kuşadası ilçesine bağlı Davutlar Belediyesi sınırları içindedir. Tarihteki ünlü 12 İon şehir birliğinin merkezidir.

PYGALE               : Kuşadası ilçesi Kuştur Tatil Sitesi civarındadır.

ORTHASİA            : Yenipazar ilçesinin 5 km. doğusundaki Donduran Köyü sınırları içindedir.

ANTİOCHEİA        : Kuyucak ilçesinin Çiftlik Köyünün doğusundaki Çubuk eteğindeki Asartepededir.

MASTAURA          : Nazilli’ye bağlı Bozyurt Köyü sınırları içindedir. Çağında para basan önemli bir ticaret merkezi idi.

MAGNESİA           : Ortaklar-Söke karayolu üzerinde Ortaklara 5 km. uzaklıktadır.

ACHARAKA       : Sultanhisar’da dır. Nyssa’nın 2.5 km batısında Salavatlı Köyü yakınındadır. İlk çağda PLÜTON ve KARA adlı iki tanrılı dinin önemli merkezi idi.

NYSSA                  : Aydın’ın 33 km. doğusunda Sultanhisar ilçesinin 3 km. kuzeyinde yer alır. Kent M.Ö. 3. yüzyılın ilk yarısında kurulmuştur.

ALABANDA          : Çine çayının sol kıyısında kurulu eski bir Karia şehridir. Kalıntılar üzerinde bugün Arabhisar Köyü bulunmaktadır. Çine ilçesindedir.

ALİNDA                 : Karpuzlu ilçesinde bulunan bir antik şehridir.

AMYZON               : Koçarlı ilçesinin 30 km. güneyindeki Akçekmeci Köyü sınırları içindedir. M.Ö. 300 yıllarında kurulmuştur.

DİDİMA                  : (Apollon Mabedi) Didim ilçesindedir. M.Ö. 6. yüzyılda yapılmıştır.

MİLETHOS          : Söke’ye 38 km. mesafededir. M.Ö. 7. yüzyılda önemli bir kent olan Milet, Marmara ve Karadeniz kıyılarında birçok koloni kentinin kuruculuğunu yapmıştır.

MYUS                    : Milet’in 15 km. kuzeydoğusunda Menderes nehri kıyısındadır. Bugün Avşar Kalesi adıyla anılır.

APHRODİSİAS     : Karacasu ilçesi Geyre köyü sınırları içindedir.

PRİENE                 : Söke’ye 15 km. uzaklıktaki Güllübahçe Turunçlar Mahallesi yakınındadır.

GERGA             : Eski Çine’nin yaklaşık 6 km. uzağındaki Ovacık Köyünden veya Aydın Muğla İl sınırı üzerindeki İncekemer köprüsünden gidilerek Gerga’ya ulaşılabilir.

Aydın bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. ili, modern bir kent, kültür ve tabiat varlıklarıyla bir açık hava müzesi görünümüyle yine tarihsel işlevini sürdürmektedir.

Coğrafi Yapı

Aydın, Ege Bölgesi'nin güneybatısında yer almakta olup, Büyük Menderes Havzası içerisinde bulunmaktadır. Bu bölge, verimli ovaları ve çevresini saran Aydın Dağları ile Menteşe Dağları'na sahiptir. Doğuda Denizli'ye komşu olan Aydın, batıda Ege Denizi'ne, kuzeyde İzmir ve Manisa'ya, güneyde ise Muğla'ya sınırı bulunmaktadır. İklimi genel olarak Akdeniz iklimi etkisi altındadır ve yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçmektedir.

Aydın'da en yüksek noktalar Menteşe Dağları'nda bulunan Çubuk, Karıncalı, Madran ve Beşparmak dağları ile Aydın Dağları'nda yer alan Karadağ'dır. Bu dağlık alanlar içinde önemli yaylalar bulunmaktadır, bunlar arasında Paşa Yaylası, Mardan Yaylası ve Karacasu Yaylası öne çıkmaktadır.

Büyük Menderes Irmağı'nın taşıdığı alüvyonlarla oluşmuş olan Büyük Menderes Ovası, Aydın'ın orta ve batı kesimlerinde geniş bir alanı kaplamaktadır. Ayrıca, Çine ve Karpuzlu Çayı yataklarında Çine ve Karpuzlu Ovası gibi yerel olarak adlandırılan ovalar da bulunmaktadır.

Aydın'ın en büyük akarsuyu, doğudan batıya doğru akan Büyük Menderes Nehri'dir. İlin içinde Dandalas, Akçay ve Çine çayları gibi önemli akarsular da bulunmaktadır. Ayrıca, Aydın'ın sınırları içinde yer alan Bafa Gölü, ilin önemli doğal göllerinden biridir.

Aydın'ın iklimi, genellikle Akdeniz ikliminin karakteristikleri gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlı geçer. Büyük Menderes Vadisi, deniz etkisinin iç kesimlere kadar ulaşmasını sağlar. Yıllık ortalama sıcaklık 17,7°C'dir ve en sıcak ay ağustos, en soğuk ay ise ocak ayıdır. Aydın'da, kıyı ve ova kesimlerinde zaman zaman 40°C'nin üzerinde sıcaklıklar görülürken, yüksek yaylalarda daha serin hava koşulları hakimdir. Ayrıca, Aydın'da yaygın bitki örtüsü, Akdeniz ikliminin tipik bitki türlerini barındırır.

Nüfus ve Demografik Yapı

Aydın ili, Aydın son yıllarda artan göçler ile hızla kalabalıklaşmıştır. 2023 yılı TÜİK tarafından açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre Aydın'ın nüfusu bir önceki yıla göre yaklaşık 13 bin kişi artarak 1 milyon 161 bin 702'ye ulaşmıştır. Bu nüfus, 576.262 erkek ve 585.440 kadından oluşmaktadır. Yüzde olarak ise: %49,60 erkek, %50,40 kadındır. Yüzölçümü 7.943 km2 olan Aydın ilinde kilometrekareye 137 insan düşmektedir. Aydın nüfus yoğunluğu 137 kişi /km2'dir.

 

Grafik 1: Aydın İli Nüfusu, 2013-2023

İl nüfusunun hemen hemen tamamı il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır. Türkiye’nin yıllık nüfus artış hızı 2022 yılında %0,71 iken, 2023 yılında %0,11 olmuştur. Aydın'da nüfus artış hızı 2022 %1,25 iken 2023 yılında bu oran %1,17’ gerilemiştir.

 

Grafik 2: Aydın ili Nüfus Değişimi

6 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 17 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 671 mahalle bulunmaktadır.  Nüfus artış oranı en yüksek %3,45 ile Koçarlı olurken en düşük ilçe -%0,14 ile Nazilli olmuştur.

 

Harita 1 Aydın ili ve İlçeleri

En kalabalık ilçe Efeler’de 308.039 kişi ikamet etmektedir. Bu durum toplam il nüfusunun %25,6 sına karşılık gelmektedir.  En az nüfuslu ilçe Karpuzlu’da 10.616 kişi ikamet etmektedir.

 

Tablo 1 Aydın İli ve İlçelerinin Nüfusla İlgili Sayısal Bilgileri

 

Aydın nüfusunun yaş piramitleri incelendiğinde, Aydın’da 65+ yaş grubundaki nüfusun büyük bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir. Ayrıca 25-45 yaş aralığında il nüfusunun büyük bir bölümünü çalışma çağındaki nüfus oluşturmaktadır. Aydın ortanca yaş bakımından Türkiye genelinden daha yaşlı bir profil çizmektedir.

 

Grafik 3 Aydın Yaşa Göre Nüfus Dağılımı

 

 

Sosyal Yapı

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayımlanan İlçe SEGE-2022 raporu, sosyoekonomik gelişmişliği temsil eden çeşitli boyutları değerlendirir. Demografi, eğitim, istihdam, sağlık, finans, rekabetçilik, yenilik ve yaşam kalitesi gibi başlıklar altında hesaplanan gelişmişlik skorları altı kademede sınıflandırılır. Aydın İli'nde, birinci kademede hiç ilçe bulunmazken, ikinci kademede beş ilçe, üçüncü kademede iki ilçe, dördüncü kademede altı ilçe ve beşinci kademede üç ilçe bulunmaktadır. Bölgede altıncı kademede ise hiç ilçe bulunmamaktadır.

Aydın ilinde, Temmuz 2022 dönemi Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre, zorunlu 4a sigortalı istihdam eden işyeri sayısı 30.991'dir. Bu işyerlerinde toplamda 188.599 4a sigortalı çalışan istihdam edilmektedir. İl genelinde 1-9 arası çalışanı olan işyerlerinin oranı %89,9'dur. Ayrıca, ilde 100 ve üzeri çalışanı olan işyeri sayısı 211'dir ve bu işyerlerinde toplamda 52.902 çalışan istihdam edilmektedir

 

Tablo 2 2022 Yılı Temmuz Ayı SGK Sigortalı İstatistikleri

Aydın ilinde 2022 Temmuz ayı itibariyle bildirimi yapılmış 4a zorunlu sigortalı sayısı toplam 188.599 kişi iken kadın sigortalı sayısı ise 63.022 düzeyindedir. İlimizde kamuda istihdam edilen 4a zorunlu sigortalı oranı yüzde 12,1 iken özel sektörün payı yüzde 87,9 seviyesindedir. 4a zorunlu sigortalıların sigorta primine esas aylık ortalama kazancı 9.027 TL’dir.

Aydın ilinde en fazla istihdam sağlayan sektör olarak %55,60 ile "Hizmet" sektöründe olduğu söylenebilecektir.

 

Grafik 4 Sektörlere Göre İşgücü Oranı (%)

Açık işler; işverenlerin ihtiyaç duyduğu işgücünü karşılamak amacıyla İŞKUR’a bildirdikleri işgücü talepleridir. Yıllar itibarı ile dalgalanma olsa bile sürekli işçi arayışının varlığınsan söz edilebilmektedir.

 

Grafik 5 Yıllar İtibariyle İŞKUR Açık İş Sayıları

Aydın ilinde 2022 yılı Ocak-Eylül döneminde 32.430 kişilik açık iş ilanı, işverenler tarafından İŞKUR’a iletilmiştir. Bu sayının içinde, ilk sırada 8.547 açık iş ile Turizm ve Otelcilik Elemanı mesleği bulunmaktadır.  Toplam açık iş sayısı içerisinde bu mesleğin payı yüzde 26,4 seviyesindedir. Bu mesleği Beden İşçisi (Genel) ve Garson (Servis Elemanı) meslekleri takip etmektedir. 2022 yılının Ocak-Eylül döneminde  24.420  işe  yerleştirme  yapılmıştır. 

 

Tablo 3 2022 Yılında (Ocak-Eylül) Açık Iş Sayısı En Yüksek Olan Meslekler

Meslek	Açık İş Sayısı
Turizm Ve Otelcilik Elemanı	8.547
Beden İşçisi (Genel)	5.582
Garson (Servis Elemanı)	1.215
Beden İşçisi (İnşaat)	1.046
Satış Danışmanı / Uzmanı	714
Kuruyemiş Paketleme İşçisi	679
Mutfak Görevlisi	478
Temizlik Görevlisi	463
Soğutucu İmal İşçisi	451
Reyon Görevlisi	394

 

Aydın ilinde, 8.883 kişilik işe yerleştirmelerde Turizm ve Otelcilik Elemanı mesleği birinci sırada yer almaktadır ve toplam işe yerleştirme içinde %36.4'lük bir paya sahiptir. Turizm ve otelcilik elemanı mesleği bir önceki yıla göre %22'lik bir artış göstermiştir. Bu artışın temel etkenleri arasında pandeminin etkisinin azalması ve seyahatlerin normale dönmesi öne çıkmaktadır.

Aydın ilinde İmalat sektörünün önemi, yapılan İşgücü Piyasası Araştırmaları'nda da ortaya çıkmıştır. İldeki işletmeler içinde İmalat sektöründeki işyerlerinin oranı %21,8'dir. Türkiye genelinde benzer bir kategoride, İmalat sektöründeki işletmelerin oranı %34'tür. Bu durum, Aydın ilinde İmalat sektörünün Türkiye ortalamasının altında olduğunu göstermektedir. İmalat sektöründen sonra en fazla sayıda işletme ise Toptan ve Perakende Ticaret sektöründedir. İl genelinde Toptan ve Perakende Ticaret sektörünün payı %21,7'dir. Bu sektörlerin yanı sıra, İnşaat sektörü de önemli bir paya sahiptir ve bu üç sektör toplam istihdamın %62,9'unu oluşturmaktadır.

Bölgedeki bazı yerleşimler, tek bir sektörün hakim olduğu dar bir ekonomik temele sahiptir. Bu durumun gelecekteki rekabet gücü, ekonomik çeşitlendirme politikalarına bağlıdır. Rekabet potansiyeli olan ilçelerle rekabetçi ilçeler arasında tamamlayıcı bir ilişki kurulması, ekonomik rekabetin avantajlarından yararlanılmasını ve dezavantajların aşılmasını sağlayacaktır. Ayrıca, ekonomik rekabetin sosyokültürel işlevler üzerindeki etkisini artırarak bölgenin kalkınmasına katkı sağlayabilir.

Son dönemde yaşanan pandemi, Ukrayna-Rusya savaşı, enerji ve gıda fiyatlarında artışlar gibi olağanüstü durumlar, dünya genelinde sosyo-ekonomik kırılganlığın arttığını göstermektedir. Bu süreçte dijitalleşme ve teknolojinin hızla ilerlemesi, üretim süreçlerini değiştirmekte ve işgücü piyasasının talep ettiği nitelikleri hızla değiştirmektedir. Bu nedenle, işgücü piyasasının ihtiyaçlarını karşılamak için mesleki eğitimin önemi artmaktadır.

Esnek çalışma, günümüzde istihdamın önemli bir unsuru haline gelmiştir ve güvenceli esneklik kavramı daha fazla önem kazanmaktadır. Bu nedenle, aktif ve pasif işgücü piyasası politikaları esneklik ve güvence arasındaki dengeyi gözetmelidir. Yaşam maliyetlerinin arttığı bir dönemde, esnek çalışma modellerinin de güvenceli hale getirilmesi gereklidir.

Eğitim

Eğitim Durumu(6+ yaş)	Toplam	Oran	Erkek	Kadın	Erkek Oranı	Kadın Oranı
OKUMA YAZMA BİLMEYEN	15.781	1,47%	2.870	12.911	0,6	2,4
OKUMA YAZMA BİLEN - OKUL BİTİRMEYEN	93.906	8,77%	38.430	55.476	7,4	10,4
İLKOKUL	272.500	25,45%	119.845	152.655	23	28,6
ORTAOKUL VEYA DENGİ MESLEK OKULU	173.547	16,21%	95.501	78.046	18,3	14,6
İLKÖĞRETİM	77.440	7,23%	44.380	33.060	8,5	6,2
LİSE VEYA DENGİ MESLEK OKULU	232.194	21,69%	123.697	108.497	23,7	20,4
YÜKSEKOKUL VEYA FAKÜLTE	169.641	15,84%	86.255	83.386	16,5	15,6
YÜKSEK LİSANS VE ÜZERİ	19.573	1,83%	10.504	9.069	2	1,7
BİLİNMEYEN	16.067	1,50%	8.007	8.060	0	0
TOPLAM	1.070.649	100,00%	529.489	541.160	0	0

 

Tablo 6 İlde Okul, Derslik, Öğrenci ve Öğretmenlerin Resmi ve Özel Okullara Göre Durumu

 

 

Tablo 9: Aydın İli Tarım Alanlarının Dağılımı ve Üretim Miktarı

	2002		2020		2021
	Üretim Alanı (daa)	Üretim Miktarı (ton)	Üretim Alanı (daa)	Üretim Miktarı (ton)	Üretim Alanı (daa)	Üretim Miktarı (ton)
Meyve	2.103.130	812.326	2.158.636	599.957	2.163.837	754.502
Sebze	209.490	573.326	99.493	339.321	91.437	308.407
Tarla	1.289.490	426.323	915.689	441.831	989.407	480.956
Toplam	3.602.110		3.173.818		3.244.681

 

Aydın’da; geniş bir alanda sulu tarım yapılmaktadır. En çok katma değer yaratan tarla ürünlerinde; pamuk, ayçiçeği, mısır ve buğday öne çıkmaktadır.  Aydın ili, Türkiye’de pamuk üretiminde ön sıralarda yer almaktadır.

Grafik 9 Aydın Tarla Ürünleri Üretimi 2021

 

Tablo 10: Aydın Tarla Ürünleri Üretimi 2021

İl ekonomisine katkısı açısından meyve üretim kapasitesine bakıldığında Zeytin, İncir ve Çilek daima önde yer almaktadır. Aynı zamanda ülkemizde üretilen ve ihracatta önemli yeri olan İncirin %57 si Aydın’da üretilmektedir. Dünya ülkeleri içinde kalite yönünden aranılan özellikteki kurutmalık incir çeşidi olan Sarılop, Türkiye'de sadece Ege Bölgesindeki Küçük ve Büyük Menderes Havzası'nda yetiştirilmektedir. Dünya kuru incir üretiminde % 50-55'lik bir payla birinci sırada yer alan ülkemiz, Dünya kuru incir ihracatında ise % 60-65'lik bir payla gene birincidir. Sayılan bu nedenler ve üretimin hemen hemen tamamının (% 85-90) ihraç edilmesi nedenleriyle Türkiye ekonomisi için önemli bir ürün olan kuru incirden, ülkemiz ekonomisi için önemli döviz girdisi sağlanmaktadır.

Tablo 11: Aydın Meyve Üretimi 2021

 

 

 

Türkiye’de 2019 yılında yapılan üretim değerlendirmesinde İncir, Kestane, Zeytin, Kereviz(sap) ve Arpa (yeşil ot) üretiminde birinci olurken; Pamuk, Çilek, Enginar, Turunç, Yeşil Ot ve Yem Şalgamında ikinci olmuştur. Yerfıstığı, Mandalina, Buğday, bamya ve Börülce üretiminde de üçüncü büyük üretici olarak yer almıştır.

Aydın ekonomisinde tarım ve tarıma dayalı sanayinin gelişimi dikkat çekmektedir. İlin tarıma elverişli toprakları, zengin su kaynakları ve uygun iklimi Akdeniz tipi bitkisel üretimin yapılmasına fırsat tanımaktadır. Bu özellikleri ile Aydın çeşitli yüksek katma değerli tarımsal ürünlerin üretimine, polikültür tarıma, dört mevsim üretime, ikinci, üçüncü hatta dördüncü hasada uygunluğuyla tarımsal yatırımlar için cazip bir ildir.

 

Tablo 12: Aydın Sebze Üretimi 2021

 

 

 

Aydın ili, örtü altı tarım sektöründe son yıllarda ulusal düzeyde önemli bir konuma erişmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) verilerine dayanarak, Aydın'ın 11.444 dekarlık bir alanda gerçekleştirdiği örtü altı yetiştiriciliği faaliyetleriyle ülke genelinde 7. sırada yer aldığı belirlenmiştir. İlde, örtü altı yetiştiriciliği daha çok yüksek tünel yapılarında çilek üretimine odaklanmıştır.

Aydın'da ayrıca "Organik Tarım" ve "İyi Tarım Uygulamaları"nın teşvik edilmesine yönelik önemli adımlar atılmaktadır. Bu çabaların bir sonucu olarak, 9.877 üreticinin 56.082 hektar alanda toplam 174.589 ton organik tarım ürünü ürettiği tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, Aydın'ı üretim alanı boyutunda Türkiye'de birinci, üretici sayısı ve üretim miktarı açısından ise ikinci sıraya yerleştirmektedir. Organik ürünler içinde %92 oranında meyveler, ardından %6 ile tarla bitkileri, %1,5 ile sebzeler ve %0,5 ile doğadan toplanan bitkiler yer almaktadır. Meyve üretiminde zeytin, incir, kestane; tarla ürünlerinde ise pamuk öne çıkmakta ve Aydın'da organik olarak yetiştirilen ürün çeşitliliği 99'a ulaşmaktadır.

Hayvansal üretim istatistiklerine göre, Aydın'da büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayılarında son yıllarda bir artış gözlemlenmiştir. 2021 yılı itibarıyla, büyükbaş hayvan sayısı bir önceki yıla kıyasla %9,7 artış göstererek 488.557'ye yükselmiştir. Bu büyükbaş hayvanların içerisinde, sığır sayısı %9,7 artarak 488.150'ye, manda sayısı ise 407'ye ulaşmıştır. Türkiye genelinde sığır sayısı, 2021 yılı itibarıyla 17 milyon 850 bin 543 olarak kaydedilmiş, Aydın bu sayıyla ülke genelinde en çok sığır bulunan 8. il olmuştur.

Küçükbaş hayvan sayısında da 2021 yılında bir önceki yıla göre %11.3'lük bir artış yaşanarak, sayı 377.073'e ulaşmıştır. Ülkemizdeki toplam koyun sayısı ise 45 milyon 177 bin 690 olarak belirlenmiş, Aydın bu istatistiklerle Türkiye genelinde en çok koyun bulunan 50. il konumundadır.

 

Tablo 13: Aydın Hayvan Varlığı

 

Aydın ilinde büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın gelişimindeki önemli kısıtlardan biri, yeterli mera alanlarının bulunmamasıdır. İlin mera alanları, toplam alanın yalnızca %3'ünü oluşturmakta olup, bu oran Türkiye genelindeki mera alanı oranının oldukça altındadır (%18,6). Tarla bitkisi ekilişleri içerisinde yem bitkisi ekilişlerinin oranı Türkiye genelinde yaklaşık %12,7 iken, Aydın ilinde bu oran %39,3 civarındadır.

Su ürünleri üretimi, avcılık ve yetiştiricilik olmak üzere iki faaliyet alanından oluşmaktadır. Aydın ilinde su ürünleri yetiştiriciliği tesislerinde alabalık, sazan, yayın, çipura, levrek, kara salyangozu, kurbağa ve yavru balık (kuluçkahane) üretimleri en yaygın türler olarak görülmektedir.

Aydın ilinin su ürünleri sektöründeki yeri ve önemi giderek artmaktadır. Özellikle Didim ilçesi, Akköy mahallesi açıklarında denizel alanda 2 adet su ürünleri yetiştiricilik alanına sahiptir. 1 nolu yetiştiricilik alanında 2013 yılında üretim faaliyetine başlanmış olup, şu anda 11 adet balık üretme çiftliği faal olarak faaliyet göstermektedir. Toplam kapasite 28.000 ton/yıl olup, yüzey alanı 1.348 hektardır.

3 nolu yetiştiricilik alanı ise yeni üretime açılan sahalardan biridir. Planlanan 6 adet tesisten biri faaliyete geçmiş durumdadır. Toplam kapasite 18.000 ton/yıl olup, yüzey alanı 1.478 hektardır. 17 adet su ürünleri yetiştiricilik tesisinde çoğunluğu levrek olmak üzere, çipura, garanyöz, minekop, sarıağız, fangri mercan gibi toplam proje kapasitesi 46.000 ton/yıl deniz balığı üretimini hedeflemektedir. Bu projelerin hayata geçirilmesi durumunda yaklaşık yıllık 71.000 tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Sanayi

Aydın ilinde sanayi kültürünün oluşmasında, ilde üretilen pamuğun işlenmesinde ve mamul haline getirilmesinde lokomotif kuruluşlar olmuşlardır. Ayrıca, TARİŞ İncir ve Pamuk Kooperatifleri de kooperatifçilik kültürünün gelişmesini sağlamıştır.

İldeki ilk orta ve büyük ölçekli tesisler, 1980’li yıllarda uygulanmaya başlanan teşvik uygulama sistemi sayesinde yatırım teşvikleri ile kurulmuşlardır. Böylece, organize sanayi bölgelerinin de kurulması ve gelişmesi sağlanmıştır. İldeki büyük ölçekli sanayi tesisleri; istihdama katkısı olmuş, işsizlik azalmış ve ihracatının artmasını sağlamışlardır. Tarıma dayalı; tarım makinaları sanayi, kontinü sistem zeytin işleme makineleri sanayi vb. imalat sanayi alanları gelişmeye başlamıştır. Bu konuda Aydın ili, ülke ve bölge sanayisinin önemli aktörlerinden biri haline gelmiştir.

Şekil 1 Aydın Sanayisi Kilometre Taşları

Aydın ilinde 2020 yılında 1410,9 hektarı organize sanayi bölgesi (OSB), 306 hektarı sanayi sitesi (SS) ve 939,8 hektarı münferit alan olmak üzere toplam 2656,7 hektar sanayi alanı vardır.
Sanayi Sicil Bilgi Sistemi (SSBS) kayıtlarına göre 2020 yılında Aydın ilinde 214‘ü OSB’lerde, 592’si SS’lerde ve 1.126’sı diğer sanayi alanlarında olmak üzere toplam 1.932 sanayi işletmesi vardır. Aydın ilinde 2020 yılında SSBS’ne 165 işletmenin kaydı yapılmış, 102 işletmenin kaydı iptal edilmiştir.
SSBS kayıtlarına göre Aydın ilinde 2020 yılında sanayide istihdam edilen toplam 35.913 kişinin 2.464‘ü (%6,86) madencilik, 32.168’i (%89,57) imalat, 1.281’i (%3,57) enerji sektöründedir.
İlde bir tanesi tarıma dayalı ihtisas (Jeo.Isıtmalı.Sera) organize sanayi bölgesi olmak üzer 8 organize sanayi bölgesi faaliyettedir.

Tablo 14 Aydın Organize Sanayi Bölgeleri

 

İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan “Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (İSO 500)" 1listesinde 1993 yılında Aydın ilinden; “Söktaş Pamuk ve Tarım Ürünleri Değerlendirme Ticaret ve Sanayi A.Ş.” ve “Söke Değirmencilik ve T. A.Ş.” yer almıştır. 1997 yılındaki İSO 500 ikinci listesinde yer alan kuruluşlar “Alpler Ziraat Aletleri Sanayi ve T.A.Ş.” ile “Akmaden Madencilik ve Yapı Malzemeleri Sanayi ve T.A.Ş.”dir. Aydın ilinden 2020 yılında İSO 500 ve ISO İkinci 500 listelerinde 3’er kuruluş yer almıştır. 2022 yılı ISO 500 sıralamasında yer alan kuruluşlar ve sıralamaları aşağıda verilmiştir.

 

Tablo 15 ISO 500 ve ISO 500^de yer alan Aydın Firmaları 2022

ISO 500
2022 Genel Sıra	2021 Genel Sıra	Kuruluş Adı
264	-	Qua Granite Hayal Yapı ve Ürünleri San. Tic. A.Ş.
293	321	Jantsa Jant San. ve Tic. A.Ş.
343	399	Kaltun Madencilik Sanayi Nakliye ve Akaryakıt Ticaret A.Ş.
ISO İkinci 500
18	145	Söke Değirmencilik San. ve Tic. A.Ş.

İlde ilk sanayi odası olarak, 1954 yılında, Ege Bölge Sanayi Odası (EBSO) Aydın Şubesi hizmet vermeye başlamıştır. 01.01.2008 tarihi itibariyle Aydın Sanayi Odası kurulmuş ve hizmetlerini halen sürdürmektedir.

Tablo 16 İldeki Sanayi ve Ticaret Odaları SO / TSO

Aydın ili sanayisi, tarıma dayalı olarak gelişim göstermiştir. İl uygun iklim ve toprak yapısıyla ülkemizin en önemli tarımsal üretim merkezlerinden biridir. İlde üretilen incir, zeytin, pamuk, kestane ve diğer bitkisel ürünler kurulan işletmelerde işlenerek katma değere dönüştürülmektedir. Üretilen ürünlerin bir kısmı iç piyasada tüketilirken bir kısmı da yurt dışına ihraç edilmektedir. Yaş sebze ve meyveler, salamura zeytin, konserve, salça, işlenmiş incir gibi tarımsal ürünler önemli ihraç ürünleridir.

İlde öne çıkan diğer sanayi dalı tarım makinaları üretimidir. Tarım makinelerinin yanısıra, zeytinyağı makineleri, otomotiv yan sanayi ürünleri ve beyaz eşya dünyanın değişik ülkelerine ihraç edilmektedir.

Aydın ilinde bulunan sanayi işletmelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, %40 ile gıda ürünleri imalatı, %10 diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, %10 başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatının ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.

 

Tablo 17: Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi İşletmeleri

KONU	SAYI	KONU	SAYI
Pastacılık Ürünleri Üretimi	322	Yem	406
Zeytinyağı	261	Ekmek ve ekmek çeşitleri üretimi	264
Süt ve Süt Ürünleri	259	Diğer	195
Meyve-Sebze işleme- paketleme	240	Hazır Yemek, Tabldot Yemek	66
Unlu mamuller üretimi	201	Kuruyemiş ve Çerezler	54
Fermente ve salamura ürün üretimi	82	Baharat İşleme	39
Şekerli Ürünler	36	Alkolsüz İçecekler	25
Et ve Et Ürünleri	30	Yumurta  Paketleme	21
Un üretimi	12	Tahin, helva ve pekmez üretimi	18
Su Ürünleri İşleme	5	Bal, polen, arı sütü ve temel petek üretimi ve ambalajlama	15
Bisküvi, Çikolata, Kakaolu ve Benzeri Ürünler	4	Gıda ile Temas Eden Maddeler	15
Katı ve Sıvı Bitkisel Yağ	3	Dondurulmuş Gıda	7
Hububat ve Bakliyat Üretimi	2	Alkollü İçecekler	4
Konserve ve Salça	2	Hazır çorba ve bulyon, puding, toz karışımlar, mayonez, sos vb	2

 

Sosyal Güvenlik Kurumu geçmiş yıllarda her ay düzenli olarak sigortalı istatistiklerini yayınlamaktadır. Bu istatistikler kapsamında illere ait detaylı sigortalı sayıları ve 4a sigortalı çalışanı olan işyeri sayıları elde edilmektedir. Ülkemizde 4a zorunlu sigortalı istihdam eden işyerleri çalışan sayısına göre incelendiğinde 1-9 çalışanı olan işyerlerinin oldukça yoğun olduğu gözlenmiştir. Benzer durum 81 ilimizde gözlenmektedir.

Aydın ilinde 2022 Temmuz dönemi SGK verilerine göre zorunlu 4a sigortalı istihdam eden işyeri sayısı 30.991 seviyesindedir. Bu işyerlerinde toplam 188.599 4a sigortalı çalışan istihdam edilmektedir. 1-9 arası çalışanı olan işyerlerinin ilimizdeki oranı yüzde 89,9 düzeyindedir. İlimizde 100 ve üzeri çalışanı olan işyeri sayısı 211 iken bu işyerlerinde toplam 52.902 çalışan istihdam edilmektedir.

Tablo 18 2022 Yılı Temmuz Ayı SGK İşyeri İstatistikleri

 

2023 itibariyle bunların yalnızca 965 firma kapasite raporuna sahip bulunmaktadır. 2020 ve 2021 yılında gbir önceki yıla göre %5,08 ve %10,51’lik bir artış görülmekte ise de 2023 yılında bu oran tekrar %5,46’ya düşmüştür. Kapasite raporlu işletmelerde toplam çalışan sayısı 2022 yılına göre %10,12 artarak 37.716’ya  ulaşmasına rağmen işletme başına ortalama çalışan sayısı 39,08’de kişide kalmıştır.

Tablo 19 Aydın İli Kapasite Rapor ve Çalışan Sayıları 

 

 

Kapasite raporları konusunda işletmeler NACE koduna göre müracaat yapmaktadır. Aydın ilinde en çok kodlanan 5 sektör gıda üretim ve ambalajlama olarak yoğunlaşmıştır.

Tablo 20 Aydın İlinde 2023 Yılında Kapasite Raporunda En Çok Kodlanan Ürün

Sıra	Kodu	Açıklama	Kapasite Rapor Sayısı
1	10.39.25.20.09	Diğer meyveler (muz, hurma, incir, ananas, avokado, guava, mango, MANGOSTEEN, turunçgiller, üzüm, fındık ve ceviz hariç) - kurutulmuş	78
2	10.41.41.90.01	Zeytin yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı artıklar (prina dahil)	65
3	82.92.10.00.01	Gıda maddelerinin ambalajlanması ve dolumu	48
4	10.41.41.90.02	Pamuk tohumu yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar	44
5	10.41.23.30.00	Yalnızca zeytinden elde edilen yağlar ve fraksiyonları, ham (natürel/sızma zeytinyağlarıyla veya rafine edilmiş olanlarla harmanlananlar dahil) (natürel/sızma zeytin yağı ve kimyasal olarak değiştirilen yağlar hariç)	42

 

Bu durumda il genelinde tarım ile sanayinin birlikte gelişmekte olduğunu göstermektedir. Kapasite raporlarında Aydın ilinde en çok kodlanan faaliyet kodu ise “meyve sebzelerin işlenmesi ve saklanmasın”dan sonra “sıvı ve katı yağ imalatı” gelmiştir. Son yıllarda enerji üretiminin yaygınlaşması ile “enerji üretimi” üçüncü sırada yer almıştır.

Tablo 21 Aydın İlinde 2023 Yılında Kapasite Raporunda En Çok Kodlanan Faaliyet

Sıra	Kodu	Açıklama	Kapasite Rapor Sayısı
1	10.39	Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması	143
2	10.41	Sıvı ve katı yağ imalatı	136
3	35.11	Elektrik enerjisi üretimi	77
4	82.92	Paketleme faaliyetleri	56
5	28.30	Tarım ve ormancılık makinelerinin imalatı	47

 

Madencilik

Ege bölgesinin tarım ve turizm bakımından önemli illerinden biri olan Aydın ili, madenciliğin de yoğun olarak yapıldığı illerden biridir. Aydın’da 2023 yılında çeşitli firmalara ait 61 adet arama ve 205 adet de işletme ruhsatı verilmiştir. Aydın’da ihale sonucu düzenlenen toplam maden ruhsat sahasının 2018 yılında 5, 2019 yılında 4, 2020 yılında 5, 2021 yılında 5, 2022 yılında 9 ve 2023 yılında 5 olduğu Bakanlıkça belirtilmektedir.

Metalik madenler bakımından altın, bakır, kurşun, çinko, civa ve demir oluşumları bulunmaktadır. Metalik maden yataklarının yanı sıra endüstriyel hammaddeler yönünden de zengin yataklar mevcuttur. Bunlardan barit, diyatomit, grafit ve kuvars gibi endüstriyel hammaddeler yanında seramik sanayinin olmazsa olmazı olan feldspat yataklarından üretilen madenler dünya pazarına ihraç edilmektedir.

Mermer açısından Karacasu ilçesi önemli potansiyellere sahiptir. İlçede Geyre, Tepecik, Hangediği ve Nargedik sahalarında toplam 30 milyon m3 potansiyel mermer rezervi tespit edilmiştir. Bu sahalarda özel sektör tarafından işletme yapılmaktadır. Mika yönünden ise Germencik–Dağyeri sahası iyi kaliteli olup rezervi belirlenmemiştir.

İldeki maden yataklarında korund, manyetit ve zımpara olmak üzere Karacasu’da 172.000 ton görünür+muhtemel, Söke’de 55.000 ton muhtemel rezerv tespit edilmiştir. İşletilen zımpara yatakları mevcuttur.

İl merkezi, Söke ilçesi ve Çine–Karpuzlu–Akçaova yataklarında 1.878.516 ton muhtemel, seramikte katkı olarak kullanılabilir nitelikte orta-düşük kaliteli 151.819 ton muhtemel ortaklaz (potasyum feldspat) rezervi ile iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel ve 21.987.172 ton orta-düşük kalitede albit (sodyum feldspat) rezervi mevcuttur. Bu yataklar günümüzde seramik ve cam sanayiinde kullanılmak üzere yurt içi ve yurt dışı pazarlara yönelik olarak işletilmektedir.

Dünya albit üretiminde Ülkemiz ilk sırayı almaktadır. Üretimin hemen hemen tamamı Çine – Milas’dan yapılmaktadır. Bu bölgede feldspat zenginleştirilmesine yönelik tesisler bulunmaktadır. Çine–Milas bölgesinden 1.5 milyon ton/yıl civarında albit ihraç edilmektedir.

Aydın, özellikle jeotermal kaynaklar, mermer ve diğer endüstriyel mineraller açısından zengin bir potansiyele sahiptir. Son yıllarda Aydın, sanayileşme sürecini hızlandırmış ve birçok diğer sektörle birlikte madencilik sektörü de hızla gelişmeye başlamıştır. Ekonomik hayatta önemli bir yeri olan madencilik, Aydın İli’nin sanayi ve ticaret sektörünün gelişmesinde etkin bir rol almaktadır. Zımpara, feldspat, kuvars, mermer, linyit, jeotermal ve diğer birçok maden yataklarında üretim yapılarak ekonomiye büyük katkılar sağlanmaktadır. İstihdam olanakları artmakta, ayrıca yapılan ihracatla ülke ekonomisine büyük katkılar sağlanmaktadır.

Turizm

Türkiye’nin önde gelen turizm merkezlerinden biri olan Aydın MÖ. 13. yüzyıla dayanan tarihi, kültürel ve doğal zenginlikleri ile geniş bir turizm yelpazesine sahiptir. 150 km’lik sahil şeridi, ılıman iklimi ile deniz, yat, termal, kültür turizmi alanlarında çeşitli aktivite fırsatları sunan Aydın, alternatif turizm alt yapısının gelişmesi için de elverişli koşullar vaat etmektedir. Aydın İlinin tarımdan sonraki ikinci önemli gelir kaynağı turizmdir. İl ekonomisinde kültür ve turizm varlıkları önemli yer tutmaktadır.

Tarihi binlerce yıl gerilere giden Ege Bölgesi'nin nadide illerinden Aydın, verimli toprakları, elverişli iklimi, stratejik konumu itibariyle birçok medeniyete beşiklik etmiştir.

Aydın ili, tarih öncesi devirlerden başlayarak Kayralılar, Lelegler, İyonlar, Grekler, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Aydınoğullan, Osmanlılar ve günümüz Türkiye'sine değin pek çok uygarlığa yaşam alanı olmuştur.

Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı 5, (Aydın Arkeoloji Müzesi ve buna bağlı Yörük Ali Efe Müzesi, Afrodisias Müzesi ve buna bağlı Karacasu Etnografya Müzesi, Milet Müzesi), belediyelere ve Adnan Menderes Üniversitesine bağlı 4 (Çine Kuva-i Milliye Müzesi, Çine Arıcılık Müzesi, Nazilli Kent Müzesi ve Kuşadası Zeytin ve Zeytincilik Müzesi) olmak üzere toplam 9 müze ile 23 önemli ören yeri ile tescili yapılmış 1.745 kültür varlığı bulunmaktadır.

Dünyaca ünlü ve önemli görülen 12 ören yeri; Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tapınağı (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia (Germencik-Ortaklar), Mastaura (Nazilli), Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke), Tralleis (Aydın-Efeler) Aydın ili sınırlarındadır.

Aydın ili, tarihi, kültürel ve doğal değerlerinin yanı sıra turizm faaliyetlerinin en hareketli olduğu Batı Anadolu'nun merkezinde yer almaktadır. Ayrıca, turizm açısından en önemli deniz hudut  kapısına sahip olması, Aydın’da turizmin öne çıkmasını sağlamaktadır. Aydın'da turizm sezonunun iklim avantajı ile uzun olması sebebiyle tercih edilmektedir.

150 km’lik sahil şeridine sahip olan Aydın, Kültür ve Turizm Bakanlığında işletme ve yatırım belgeli 109 tesiste 33.555 yatak; belediye belgeli 408 tesiste 28.948 yatak olmak üzere toplam 517 tesiste 62.503 yatak kapasitesi mevcuttur. 2023 yılında 1.900.000 turist sayısı ile pandemi öncesi kapasitelere ulaşılmıştır.

Yılda 2.400 gemi kabul kapasiteli Kuşadası Limanı; yolcu sayısı ve gemi adedi bakımından ülkemizin en önemli Kurvaziyer limanıdır. 2019 yılında 1.012 (197 adedi Kurvaziyer) kurvaziyer gemi-motor-yat ile 221.549 turist gelmiştir.

Kuşadası Yat Limanı, 600 tekne kapasitelidir. Didim Yat Limanı karada 600, denizde 580 tekne kapasiteli 400 ton ile Türkiye’nin en yüksek kapasiteli tekneleri sudan çıkarmaya yarayan vincine sahiptir.

Turizmin çeşitlendirilmesi çalışmaları kapsamında  2007 yılı başında Buharkent bölgesi “Buharkent Termal Turizm Gelişim Bölgesi” ve Aydın Merkezde Ilıcabaşı’nı da içine alan İmamköy çevresi “Tralleis Termal Turizm Gelişim Bölgesi” ilan edilmiştir.

Aydın jeotermal kaynaklar açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyel içinde en önemli termal turizm merkezleri Natur-Med - Davutlar ve Germencik Alangüllü Kaplıcalarıdır. Bunların dışında ise Kızıldere, Sultanhisar - Salavatlı, Ortaklar - Gümüşköy Kaplıcası gelir.

Kongre Turizmi açısından Efes Kongre Merkezi dışında, ilde bulunan 6 adet 5 yıldızlı otel ile 1. sınıf tatil köyü bünyesinde kongre turizmi amacıyla kullanılabilecek salonlar mevcuttur. Efes Kongre Merkezi, tarihin kalbinin attığı yere, Kuşadası’na, modern yapısı ve gelişmiş teknolojisi ile yeni bir soluk getirmiştir. Merkez bünyesinde; bir adet 2.690 kişilik Büyük Oditoryum, bir adet 745 kişilik Alt Kat Oditoryum, 33 adet 45 ila 800 kişi kapasiteye sahip komite ve küçük toplantı odaları yer almaktadır. 

Ticaret

Aydın’da, 2023 yılı aralık ayı sonu itibarıyla Aydın Ticaret Odasına kayıtlı 9.896 üye ticari faaliyetlerini sürdürmektedir. Faaliyetlerini sürdüren üyeler arasında ilk sırayı inşaat müteahhitliği, ikinci sırayı ise gıda ve ihtiyaç maddeleri perakendeciliği almaktadır. Aydın’da yer alan ticaret odalarına kayıtlı şirket sayısı, şirket türlerine göre dağılımlarını da içerecek şekilde aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Şirket türü açısından limited şirketler birinci sırada yer almakta, ardından sırasıyla anonim şirketler ve şahıs şirketleri gelmektedir.

Tablo Kayıtlı Şirket Sayısı, Şirket Türlerine Göre Dağılımları

Tablo 22 Yılında Aydın’da Kurulan ve Kapanan İşletmeler

Tablo 23 Aydın’da En Çok Şirket Kurulan ve Kapanan İktisadi Faaliyet Alanları

	2020						2021							2022
	Türkiye		Aydın		Aydın’nın Payı (%)		Türkiye		Aydın		Aydın’nın Payı (%)			Türkiye			Aydın			Aydın’nın Payı (%)
İktisadi Faaliyetler (NACE Rev.2) ve Şirket Türleri	Kurulan	Kapanan	Kurulan	Kapanan	Kurulan	Kapanan	Kurulan	Kapanan	Kurulan	Kapanan	Kurulan	Kapanan	Kurulan		Kapanan	Kurulan		Kapanan	Kurulan		Kapanan
G-Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Kara Taşıtlarının ve Motosikletlerin Onarım	48.524	14.976	3.480	957	7,17	6,39	48.343	14.427	3.646	1.029	7,54	7,13	58.747		17.885	4.185		1.245	7,12		6,96
F-İnşaat	19.697	6.208	1.765	486	8,96	7,83	19.210	6.117	1.812	527	9,43	8,62	22.295		7.097	2.348		734	10,53		10,34
C-İmalat	19.804	4.454	1.529	245	7,72	5,50	21.560	4.452	1.600	255	7,42	5,73	24.492		5.996	1.794		425	7,32		7,09
M-Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler	9.645	2.227	1.150	224	11,92	10,06	10.088	2.293	1.191	227	11,81	9,90	12.358		2.708	1.411		312	11,42		11,52
J-Bilgi ve İletişim	4.888	1.032	644	92	13,18	8,91	5.730	1.014	677	108	11,82	10,65	7.335		1.468	823		165	11,22		11,24
I-Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri	6.419	2.434	583	197	9,08	8,09	6.388	2.060	604	183	9,46	8,88	8.221		2.511	699		245	8,50		9,76
Diğer	24.853	8.752	2.147	644	8,64	7,36	27.359	7.992	2.365	710	8,64	8,88	35.863		9.786	3.038		825	8,47		8,43
Toplam	133.830	40.083	11.298	2.845	8,44	7,10	138.678	38.355	11.895	3.039	8,58	7,92	169.311		47.451	14.298		3.951	8,44		8,33

 

Ocak-Aralık 2022 döneminde Aydın’da toplam 138 yabancı sermayeli anonim şirket ve 683 yabancı sermayeli limited şirket kurulmuş olup yabancı ortaklı şirketlerdeki sermaye toplamı 658 Milyon lirayı geçmektedir.

	2020		2021		2022
	Anonim Şirketler	Limited Şirketler	Anonim Şirketler	Limited Şirketler	Anonim Şirketler	Limited Şirketler
Aydın’da Kurulan Yabancı Şirket Sayısı	90	482	89	409	138	683

 

2022 yılında Türkiye’de limited şirketlere ortak olan ülkeler sırasıyla Rusya Federasyonu, İran, BAE, Hong Kong, Suriye , Almanya, Irak, Mısır, Hollanda, Ürdün’dür. ilk sırasında yer alan Rusya Federasyonu 2021 yılında 12. sırada yer alırken; BAE, Hong Kong, Almanya ve Mısır bu listeye 2022 yılında yeni girmişlerdir. 

2024 yılı ocak ayı itibarıyla, Aydın Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği (ANKESOB)’ne bağlı 111 odaya kayıtlı toplam 129.253 üye iş yeri faaliyet göstermektedir. Bu durumda il nüfusunun yüzde 2,1’ine karşılık gelmektedir. Günümüz modern dünyasında ticaret ahlakı, müşteri memnuniyeti, kalite, standart, tüketici hakkı, sosyal dayanışma ve ara buluculuk gibi birçok kavram, ahilik teşkilatı çatısı altında Anadolu'da 700 yıldan bugüne esnaf ve sanatkarlarımızla  hayata geçirilmiştir. 
 

Dış Ticaret

TÜİK verilerine göre Aydın ili 2008 yılında ilk defa 500 milyon doların üzerine çıkmış olan ihracat, 2022 yılında 1,54 milyara ulaşırken 2023 yılında 1,66 dolar ile en yüksek değerini görmüştür. 2023 yılında Aydın ili ihracatta bir önceki yıla göre %7,6 oranında büyüme gösterirken ülke ihracatının %0,65’ini gerçekleştirmiştir.

Tablo 24: İhracat Karşılaştırmalı 2022-2023

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından hazırlanan “İlk 1000 İhracatçı Araştırması ” (TİM 1000) listesinde, ilk kez yayımlandığı 2004 yılında Aydın ilinden 128. ve 902. sıralar arasında 6 firma yer almıştır. 2020 yılında ise 6 firma bulunmaktadır. Araştırmaya katılan firmaların 5’i üretici ihracatçı, biri ihracatçı firmadır. 2022’de TİM 1000 listesine giren firmalar ve sıralamaları ile önceki yıla göre ihracatlarındaki değişimler aşağıda verilmiştir.

Tablo 25:Aydın İlinden 2022 TİM 1000 İhracatçılar Listesine Giren Firmalar

2022 Genel Sıralama	2022 Sektörel Sıralama	2022 İhracatı ($)	2021 Genel Sıralama	2021 İhracatı ($)	İhracat Değişimi	Firma Unvanı
169	8	165.806.281,76	135	149.780.201,41	%10,7	ADININ AÇIKLANMASINI İSTEMİYOR
208	7	136.426.310,94	225	101.410.811,75	%34,5	ADININ AÇIKLANMASINI İSTEMİYOR
211	26	134.732.201,68				PENİNSULA TOURS TURİZM SEYAHAT ORGANİZATÖRLÜK TİCARET VE SANAYİ LİMİTED ŞİRKETİ
221	28	128.425.722,83	223	101.581.670,88	%26,4	JANTSA JANT SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ
777	23	40.691.268,04	680	39.968.771,94	%1,8	ARAŞTIRMAYA KATILMIYOR
782	22	40.480.632,83	712	38.644.851,01	%4,8	ALABANDA MADENCİLİK DIŞ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ
916	10	34.886.391,57				KIRLIOĞLU TARIMSAL ÜRÜNLER GIDA İNŞAAT SANAYİ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ

 

İhracat pazarlarına göre İlimizden Nisan ayında 109 ülkeye ve 4 serbest bölgeye ihracat gerçekleştirilmiştir. Nisan 2023 ayında 39 ülke ve bölgeye ihracat artarken, 55 ülkeye ihracat azalmıştır. En fazla ihracat yapılan ülke 7,3 milyon dolar ile İtalya olmuştur. İtalya’yı 7,2 milyon dolar ile Almanya, 6,2 milyon dolar ile ABD ve 4,6 milyon dolar ile İspanya izlemiştir.

Pazar çeşitliliğinde Türkiye'nin ihracat yaptığı 232 ülke ve bölgenin 113'üne Aydın'dan ihracat gerçekleştirildiği görülmektedir. Ülke gruplarından AB’ye ihracat %31,4 azalarak 40,2 milyon dolar olarak gerçekleşirken AB’nin Aydın ihracatındaki payı %47,9 olmuştur. AB’yi %12,3 pay alarak 10,4 milyon dolar ile Orta Doğu ülkeleri ve %6,6 pay alarak 5,6 milyon dolar ile Uzak Doğu ülkeleri izlemiştir.

Tablo 26:Aydın İli İhracat Verileri 2023 Yılı (Ocak-Nisan) İhracat Sıralaması

Sektörlerin ihracat performansına göre Nisan ayında 23 farklı sektör içinde başka yerde sınıflandırılmış makine ve teçhizat 26 milyon dolar ile en çok ihracat yaparak lider sektör olurken, onu 18,1 milyon dolarla Gıda ürünleri ve içecek, 10,9 milyon dolar ile Taşocakçılığı ve diğer madencilik sektörü izlemiştir. En yüksek artış oranına sahip sektör “Ana metal sanayi” olurken sektör ihracatını %82,1 oranında artırarak 2,6 milyon dolara taşımıştır. “Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler” sektöründe artış oranı %43,7 olurken “Plastik ve kauçuk ürünleri” sektörü ihracatını %13 artırmayı başarmıştır.

Tablo 27 Yıllara Göre Aydın İli Sektörel İhracatı ($)

S.NO	SEKTÖRLER	2021	SEKTÖR PAYI (%)	2022	SEKTÖR PAYI (%)	BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE İHRACAT DEĞİŞİMİ (%) 2021 - 2022	2023 (OCAK-NİSAN)	SEKTÖR PAYI (%)
1	Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat	243.559.130	23,4	280.243.700	23,4	15,1	94.060.419	24,5
2	Gıda ürünleri ve içecek	210.000.347	20,2	246.926.758	20,6	17,6	99.526.005	26
3	Taşocakçılığı ve diğer madencilik	189.403.069	18,2	221.461.516	18,5	16,9	54.126.442	14,1
4	Motorlu kara taşıtı ve römorklar	129.293.628	12,4	155.555.811	13	20,3	46.310.060	12,1
5	Metalik olmayan diğer mineral ürünler	93.819.430	9	111.120.063	9,3	18,4	23.876.881	6,2
6	Tarım ve hayvancılık	54.083.024	5,2	57.455.745	4,8	6,2	21.998.580	5,7
7	Tekstil ürünleri	24.793.406	2,4	28.490.652	2,4	14,9	10.181.726	2,7
8	Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)	31.013.534	3	24.091.671	2	-22,3	5.805.934	1,5
9	Ana metal sanayi	16.778.874	1,6	22.985.187	1,9	37	9.434.680	2,5
10	Kimyasal madde ve ürünler	21.738.360	2,1	17.363.189	1,4	-20,1	6.698.060	1,7
11	Diğer Sektörler	26.378.166	2,5	32.645.475	2,7	23,8	11.332.344	3
GENEL TOPLAM		1.040.860.968	100	1.198.339.767	100	15,1	383.351.131	100

 

 

Coğrafi İşaretli Ürünler

Yerel ürünlerin değeri dünya genelinde giderek artmakta, özgün değerlerin korunması için çabalar giderek daha sistematik bir hal almaktadır. Bu çerçevede tarım, gıda, el sanatları, maden ve sanayi ürünleri gibi yerel ürünlerin ve üreticilerin korunması, yerel üretimin geleneklerine ve standartlara uygun şekilde sürdürülmesinin teşvik edilmesi ve özgün ürünlerin ülke ve dünya çapında tanıtılması ve korunması amacıyla coğrafi işaret tescili yapılmaktadır. Coğrafi işaret tüketiciler için ürün ve üretildiği coğrafya arasındaki bağlantıyı ve üretimdeki standart kaliteyi belgeleyen göstergeler olma özelliği taşımaktadır.

Coğrafi işaretler, menşe adı veya mahreç işareti olarak tescil edilir. Buna göre bir ürünün üretim süreci tamamen belirli coğrafi alan sınırları içerisinde gerçekleşiyorsa, bu kapsama giren coğrafi işaretlere “menşe adı” denir. Öte yandan üretim sürecindeki işlemlerden en az biri ürünün konu olduğu coğrafi bölgede gerçekleşmekteyse bu tür coğrafi işaretlere de “mahreç işareti” adı verilmektedir.

Aydın Ticaret Odası, Aydın’nın yıllar boyu süregelen değer ve geleneklerinin sonucu olan yerel ürünlerinin korunması için yoğun bir biçimde diğer kurum ve kuruluşlar ile beraber çalışmaktadır. Aydın’nın halihazırda toplam 28 tescilli coğrafi işareti bulunmakta olup, bunun yanında 10 tane de başvurusu yapılmış ve tescil için değerlendirme sürecinde olan ürünü bulunmaktadır.

 

Tablo 28 Coğrafi İşaretli Ürünler